HC 1: Republiek der 7 verenigde Nederlanden
Bijles geschiedenis VWO
Hoe ontstond de opstand in de Nederlanden?
Bij deze historische context zijn er 3 leidende vragen. Deze leidende vragen zijn:
- Waarom brak er een opstand uit in de Nederlanden, 1515-1572?
- Waarom resulteerde de opstand in het ontstaan van de Republiek, 1572-1588?
- Waarom ontstond in de Republiek de Gouden eeuw, 1588-1648?
Opstand in de Nederlanden, 1515-1572
Door de opbloei van handel en nijverheid werd in 1400-1500 de Nederlanden en de positie van de stedelijke burgerij sterker. Karel V (landsheer werd van uiteindelijk alle 17 gewesten van de Nederlanden) bedreigde met zijn centralisatiebeleid sommige van de privileges van zijn onderdanen. Deze onderdanen hadden deze privilegesgekregen in ruil voor belasting.
De Opstand in de Nederlanden begon als een meningsverschil over de manier waarop de overheid moest reageren op de aanhang voor het protestantisme (het protestantisme was als geloof nog een minderheid van de Nederlandse bevolking). De discussies die ontstonden over het geloof leidde in het begin van de 16e eeuw tot een splitsing binnen de rooms-katholieke kerk. Protestanten verspreden hun boodschap via pamflet (dit was nieuw) en via boeken. De protestant Luther verkondigde dat de machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de kerk onterecht waren. Luther zei dat de bijbel het meest belangrijk was en dat de bijbel daarom in de volkstaal moest worden verspreid (de bijbel was vaak eerst in het Latijn geschreven) Luther zocht en vond steun voor zijn opvattingen bij Duitse vorsten. In 1555 werd met de afspraak ‘cuius regio eius religio’ afgesproken dit betekende dat de vorst het geloof van zijn onderdanen voortaan mocht bepalen.
In de Nederlanden kreeg de protestantse Calvijn steeds meer volgelingen dan Luther. Calvijn vond het goed dat zijn volgelingen zonder toestemming van de overheid samen kwamen. Dit was in de Nederlanden van groot belang, want Karel V vervolgde alle ketters streng. Karel V was zelf katholiek, en beschouwde protestantse mensen ketters.
Veel Nederlanders twijfelden aan de strenge vervolging en waren bezorgd over de aantasting van hun privileges. De adel diende daarom in april 1566 een verzoek in om de ketterwetgeving te laten opheffen, waardoor mensen (protestantse) gewoon samen konden komen en dus niet gelijk vervolgd werden. Het gevolg van het opheffen van de ketterwetgeving was dat er meer calvinistische activiteit was en dat er een Beeldenstorm opkwam. Filips II, die verantwoordelijk was namens Karel V voor de situatie in Nederland gaf de adel hiervan de schuld. Filips II stuurde Alva om orde op zaken te stellen. Alva stelde de Raad van Beroerten in, die hard optrad, bijna alle nederlanders (inclusief katholieken vonden dit niks). Duizenden nederlanders vluchtten naar het buitenland. Willem van Oranje riep vanuit Duitse gevangenschap op tot verzet, maar vond weinig ondersteuning/support. De eerste eerste invasies mislukten, Willem van Oranje gaf de watergeuzen toestemming een guerrilla te voeren in de Nederlanden en op zee. Na verdere onrust, lukte het de watergeuzen in 1572 een opstand te ontketenen in Holland, Zeeland en een aantal steden elders in de Nederlanden. Een deel van de Statenvergadering van Holland riep Oranje uit tot stadhouder.
Belangrijke aspecten, jaartallen en voorbeelden
Kenmerkende aspecten:
- 14) de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden
- 17) het begin van staatsvorming en centralisatie
- 21) de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
Belangrijke voorbeelden die hierbij horen:
- Luther verschijnt voor de rijksdag in Worms (1521) ⇒ ka 21.
- Instelling 3 Collaterale Raden (1531) ⇒ ka 17.
Belangrijke jaartallen:
- 1555: Vrede van Augsburg: cuius regio eius religio: de vorst van een gebied bepaalt welk geloof zijn onderdanen volgen (deze bepaling geldt binnen het duitse rijk)
- 1566: Smeekschrift der edelen: verzoek van edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma om de ketterwetgeving op te heffen. Dit leidt tot meer calvinistische activiteiten, resulterend in de Beeldenstorm.
- 1572: De watergeuzen jagen de Spaanse troepen weg in Den Briel, hierdoor breidt de opstand tegen de Spanjaarden uit en Willem van Oranje wordt door enkele staten uitgeroepen tot stadhouder.
Kort samengevat
Er zijn kort samengevat twee directe oorzaken van de uitbraak van de opstand. Een is de centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II waardoor privileges van adel en Nederlandse steden wordt bedreigd. De andere directe oorzaak is de afkeer onder Nederlandse protestanten en katholieken tegen de gewelddadige kettervervolging in de Nederlandse gewesten.
