Macht en gezag
Bijles maatschappijleer VWO
Wanneer spreken we van macht?
Macht: “Het vermogen om hulpbronnen in te zetten om bepaalde doelstellingen te bereiken en de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of vergroten.” In andere woorden is macht de (on)mogelijkheid om middelen in te zetten die ervoor zorgen dat jij jouw doelen kunt behalen en/of de vrijheid van anderen kunt vergroten of verkleinen. Macht is een relationeel begrip, komt op alle niveaus voor en kent verschillende soorten. Allereerst zijn er de interpersoonlijke machtsverschillen tussen personen op microniveau. Daarnaast zijn er machtsverhoudingen op het mesoniveau van groepen, organisaties en instituties. Bovendien is er op macroniveau in de maatschappij sprake van machtsverschil tussen bepaalde belangengroepen en organisaties en tussen landen of internationale machtsblokken zoals de NAVO of de EU.
Naast niveaus van macht, zijn er ook 2 soorten van macht:
- Formele macht, deze macht is vastgelegd
- Informele macht, deze macht is gebaseerd op iemands vaardigheden, charisma, kennis of traditie.
Uit welke machtsbronnen kan macht voortvloeien?
Actoren hebben alleen meer macht als zij meer machtsbronnen hebben dan de actoren waarmee zij een relatie hebben of afhankelijk van zijn. Dit maakt macht relationeel en asymmetrisch. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen informele en formele macht. Formele macht is macht die formeel is afgesproken en vastgelegd; bij informele macht is dit niet gebeurd en zijn er andere redenen (charisma, superieure vaardigheden of kennis, traditie) waarom iemand macht krijgt.
Macht kan voortvloeien uit verschillende machtsbronnen:
- economische (schaarse goederen)
- cognitieve (waardevolle kennis),
- politieke (middelen tot legitiem uitoefenen van dwang)
- affectieve bronnen (vermogen emotioneel te binden).
Politieke macht is het vermogen om de politieke besluitvorming te beïnvloeden. Machtsuitoefening door de overheid en de formele structuren van de politieke orde zijn gebaseerd op formele macht. Ook politieke organisaties worden gekenmerkt door bepaalde machtsverhoudingen. Door de politiek zijn officiële machtsverdelingen en machtsverhoudingen wettelijk geregeld. Politieke macht hangt af van de mogelijkheden van mensen om besluitvorming te beïnvloeden. Die mogelijkheden hangen samen met politieke participatie, er zijn 2 soorten:
- Electorale participatie, alle vormen van deelnemen aan politiek die te maken hebben met verkiezingen. Bijvoorbeeld stemmen of lid te zijn van een politieke partij.
- Niet-electorale verkiezingen, elke vorm van bezighouden met politiek die niet met kiezen te maken heeft. Denk aan demonstreren, protesteren of de media.
Wat betekent gezag?
In de sociale wetenschappen worden macht en gezag gezien als twee verschillende, maar samenhangende, concepten. Macht houdt in dat er een mogelijkheid bestaat dat iemand zijn doelen bereikt dankzij hulpbronnen. Gezag: “Macht die als legitiem beschouwd wordt.” Bij macht is vrijwilligheid niet nodig, omdat degene met meer macht gehoorzaamheid kan afdwingen. Maar bij gezag gaat het juist om de vrijwilligheid. De minder machtige partij stemt vrijwillig in met de macht van de machtiger partij.
In de politiek is politiek gezag heel belangrijk. Bij politiek gezag wordt de invloed geaccepteerd en gaan mensen handelen in overeenstemming met de denkbeelden van die politieke actor. Als de macht van politici omgezet wordt in gezag wordt de stabiliteit van een regering verhoogd of wordt de positie van een land sterker in de internationale politieke verhoudingen.
